Elektriklenme Çeşitleri

ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ VE ELEKTRİK YÜKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ
Elektrikle ilgili ilk kayıtlı bilgiler, milattan önceki yıllara kadar uzanır. Filozof Thales çuha parçasına sürtünmüş kehribarın küçük cisimleri çektiğinden söz etmiştir. Rönesans dönemine kadar bu olayın nedeni açıklanamamıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan deneyler kehribardan başka bazı maddelerinde aynı davranışı gösterdiğini ortaya koymuştur. Bugün bu olaylar maddenin elektrikli yapısı ile açıklanmaktadır.
Elektriklenme çeşitleri 4 gruba ayrılır. Bunlar;
• Sürtünme İle elektriklenme
• Elektroskop
• Dokunma ile elektriklenme
• Etki ile elektriklenme
A) Sürtme ile elektriklenme
Saçlarınızı temizken taradığınızda tarakla saçlarınız arasında elektriklenme olur. Kazağınızı çıkartırken bazı çıtırtılar duymuş ve kıvılcım atlaması görmüş olmalıyız. Petrol tankeri arkasında yere sürtünen bir zincir dikkatimizi çekmiştir. Çünkü her yerde görüldüğü gibi burada da elektriklenme olmuştur. Sürtünme ile elektriklenmeyi bir deneyle açıklayalım.
Deney:
1. Bir kağıt parçasını ufak kırpıntılara ayıralım.
2. Cam çubuğu ve ebonit çubuğu, ipekli ve yünlü kumaşa ayrı ayrı kağıt kırpıntılarına yaklaştıralım.
3. Cam çubuğu ipekli kumaşa, ebonit çubuğa yün kumaşa sürterek kağıt kırpıntılara tekrar yaklaştırdığımızda bir elektriklenme meydana gelir. Sürtme ile elektriklenen ebonit çubuğun kağıt kırpıntılarını çektiğini görürüz.
Cam, plastik ,ebonit, kehribar gibi cisimler ipek veya yün parçasına sürtündüğünde hafif cisimleri çekme özelliği kazanırlar. Bu şekilde ortaya çıkan elektrik yüklerine durgun(statik) elektrik, bu özelliği kazanan cisimlere de ‘elektriklenmiş cisimler’ denir.
Herhangi bir şekilde bir madde üzerinde toplanmış olan elektrik yüküne durgun(statik) elektrik denir. Madde üç yolla durgun elektrikle yüklenebilir.
1. Sürtünme ile
2. Dokunma ile
3. Etki ile
Elektrik yüklü iki cam çubuğun, yüklü iki ebonit çubuğun birbirini ittiğini, ancak yülü cam çubukla ebonit çubuğun birbirini çektiğini görürüz o halde cam ve ebonit çubuğun yükleri farklı olmalıdır. Buda bize iki farklı yükün olduğunu gösterir. Biri cam çubukta olan elektrik türü, diğeri plastik veya ebonit çubukta oluşan elektrik türüdür. Elektrikle ilgili ilk deneyleri yapan Benjamin Franklın sürtme sonucu cam çubukta oluşan elektrik yüküne pozitif (+) ebonit çubukta oluşan elektrik yüküne negatif (-) elektrik yükü adını vermiştir.
Sürtme ile elektriklenen diğer maddeler de ya camdaki gibi pozitif yada ebonitteki gibi negatif yükle yüklenir. Aynı beze sürterek yüklenmiş iki can çubuğun yada iki ebonit çubuğun birbirini itmesi, aynı cins elektrikle yüklü cisimlerin birbirini ittiğini gösterir. Öte yandan yüklü ebonit ve cam çubukların birbirini çekmesi zıt yükle yüklü cisimlerin birbirini çektiğini belirtir. Sonuç olarak; Aynı işaretli yükle yüklenmiş cisimler birbirlerini iter, zıt işaretli yükle yüklenmiş cisimlerde birbirlerini çeker.
B) Elektroskop
Elektroskop bir cismin yüklü olup olmadığını, yüklü ise yükümün cinsini bulmak için kullanılan araçtır. Bu araç cam kap içinde duran metal çubuğun ucuna asılmış iki metal yaprak ve diğer ucunda metal bir küreden (veya levha) oluşmuştur. Elektroskop yüksüzken metal yapraklar kapalıdır. Herhangi bir yolla elektroskopu yükleyecek olursak yapraklardaki aynı tür yükler birbirlerini iteceklerinden yapraklar açılır. Elektroskoptaki yük miktarı arttırılırsa yapraklar daha çok açılır. Negatif yükle yüklenmiş bir elektroskopun topuzuna parmağımızla dokunursak negatif yükler vücudumuz üzerinden toprağa akar, elektroskop nötr haline gelir ve yaprakları tamamen kapanır. Pozitif yüklü elektroskopa parmağımızla dokunursak negatif yükler topraktan elektroskopa geçer ve yapraklar kapanır. Bu olaya elektroskopun boşalması denir.
C) Dokunma ile elektriklenme
Sürtme ile elektriklenmede sürtülen cisimlerden birimden sökülen elektronlar diğerine geçerek ona negatif yüklenmesini sağlarken elektronu sökülen cisimde pozitif yükle yüklenir. Bunu bir deneyle açıklayalım.
Deney:
1- Ebonit çubuğu yünlü kumaş parçasına sürtüp nötr elektroskopun topuzuna dokunduralım
2- Ebonit çubuğu elektroskopun topuzundan uzaklaştıralım.
3- Elektroskopun yapraklarını gözleyelim.
Yüklü bir cismi nötre bir elektroskopun topuzuna dokundurduğumuzda yaprakların açıldığını gözleriz. Bunun nedeni negatif yüklü ebonit çubuktan elektroskopa yük (elektron) geçişi olması ve yaprakların aynı yükle yüklenerek birbirlerini itmesidir.
Ebonit çubuk uzaklaştırıldığında yaprakların açık kalması, dokunma ile elektriklenmenin kalıcı olduğunu gösterir.
Elektrikle yüklü bir cisim, nötr başka bir cisme dokundurulursa yüklü cisimdeki fazla elektronların bir kısmı, nötr cisme geçerek onu da negatif yükle yükler. Kendisinde ise aynı miktar negatif yük azalması olur. Toplam yükte değişme olmaz. Bu cisimler birbirlerinden ayrıldıklarında herikiside negatif yükle yüklenmiş olur. Bu şekilde dokunma sonucu oluşan yükler kalıcıdır.
Yüklü bir cismin yükü yada nötr diğer bir cisme dokundurulunca yük alışverişi olur. Cisimler özdeş ise toplam yükü eşit olarak paylaşırlar. Farklı büyüklükte iseler toplam yükü büyüklükleri ile orantılı olarak paylaşırlar. Dokunma öncesi cisimlerdeki toplam yük, dokunmadan sonraki toplam yüke eşittir.
D) Etki ile elektriklenme
Elektrikle yülü ebonit yada cam çubuk küçük kağıt parçalarına veya elektrik sarkacındaki küreye yaklaştırıldığında bunları çeker. Bu durum cisimlerin sürtme yada dokunma olmadan da birbirlerini etkilediklerini gösterir.
İletken bir cismin, yüklü bir cisim yardımıyla dokunmadan elektrikle yüklenmesine ‘etki ile elektriklenme’ veya ‘elektrostatik indüksiyon’ denir. Etki ile elektriklenmede yüklü cisimle nötr cisim birbirine dokunmadığından aralarında elektron alışverişi olmaz. Yalnız nötr cismin elektronlarının yerleri değişir. Yüklü cisim uzaklaştırılırsa elektronlar tekrar eski yerlerine döner. Bu şekilde cisim yine nötr haline gelir.
Elektrikli bir cismin nötr iletken bir cismi çekmesi olayına da etki ile elektriklenme yoluyla anlayabiliriz. Elektrikli cisim pozitif yüklü olsun pozitif yüklü cisim nötr cisme yaklaştırılınca nötr cisimdeki negatif yükler, pozitif yüklü cismin bulunduğu tarafta toplanır. İki zıt yük arasındaki etkileşmeden dolayı da yüklü cisim nötr cismi kendisine doğru çeker.
Petrol tankerleri, alkol, eter, kloroform gibi buharları yanıcı olan maddelerle çalışan labaratuvarlar, ameliyathaneler durgun elektriğin tehlikeli olabileceği yerlerdir.
Fabrika bacalarından atmosfere yayılan tanecikler hava kirliliğine neden olur bu parçacıklar durgun elektrik yardımıyla tutularak hava kirliliğine neden olan parçacıklar yok edilerek hava kirliliği önlenir.




GençBİLİM.Com Bu Çalışmanın Size Faydalı Olmasını Umar Okul ve İş Yaşamınızda Başarılar Diler…
Sorularınız İçin Adresine e-mail Atabilirsiniz …