Türkçe Konu-dil

Konu:Türkçe

DİL
İnsanların duygu ve düşüncelerini anlatmak için kullandıkları iletişim vasıtasıdır.

Dilin en küçük birimi sestir

Dilbilgisinin bölümleri




Ses bil. Kök bil. Anlam bil. Biçim bil. Cümle bil.

1. Ses bilgisi

Bir dilin en küçük birimi olan seslerini ve buna bağlı olarak oluşan ses olaylarını inceleyen bölümdür. Sesin sembol olarak gösteriliş biçimine harf denir.

• Hece

Ağzımızın bir hareketi ile çıkan ses yada ses topluluklarına denir.

Örnek :

A - kıl
Tek ünlüden oluşan hece.








Ünlüler ile ilgili kurallar

• Büyük ünlü uyumuna uyarlar (kalınlık, darlık uyumu)
• Küçük ünlü uyumuna uyarlar (yuvarlaklık, düzlük uyumu)
• Ses (hece) düşmesi
• Kaynaştırma
• Ulama

1. Büyük ünlü uyumuna uyarlar (kalınlık, incelik uyumu)

Formül :

Eğer bir kelime
(a,ı,o,u) ile başlarsa (a,ı,o,u) ile devam eder
(e,i,ö,ü) ile başlarsa (e,i,ö,ü) ile devam eder

 
KALIN
İNCE

GENİŞ
DAR
GENİŞ
DAR
DÜZ
A
I
E
İ
YUVARLAK
O
U
Ö
Ü

Örnek :

Güzellikler Gü - zel - lik - ler
İnce ince ince ince

Not :

• Tek heceli kelimelerde Büyük ünlü uyumu aranmaz
• Yabancı kökenli kelimelerde Büyük ünlü uyumu aranmaz

Örnek : Dünya --- yabancı

• Birleşik kelimelerde Büyük ünlü uyumu aranmaz
• Bazı kelimeler Türk olmasına rağmen Büyük ünlü uyumu aranmaz

Örnek : kardeş --- yeni karındaş --- eski
• Bazı eklerde Büyük ünlü uyumu aranmaz

Örnek : yor, ken, leyin, imtrak, ki

2. Küçük ünlü uyumu (Düzgün, yuvarlak)

Formül :

Eğer bir kelime
(u,ü)
(o,ö,ü,u) ile başlarsa
(a,e)

Örnek :

Gör - dü
Geniş yuvarlak dar yuvarlak

Özellikleri :

• Tek heceli kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz
• Birleşik kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz
• Yuvarlak geniş (o,ö) ünlüleri sadece ilk hecede bulunabilir
• Küçük ünlü uyumu kuralına Büyük ünlü uyumu ile birlikte bakılır

Örnek :

Gel : Tek heceli kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz
Hanımeli : Birleşik kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz






3. Ses (hece) düşmesi

Bazı iki heceli sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki ünlüler düşer.bu duruma Ses (hece) düşmesi denir.

Örnek :

Burun -------- u Burnu
düşer

Alın -------- ı Alnı
düşer

4. Kaynaştırma

Türkçe’de iki ünlü yan yana bulunmaz. Eğer ünlü ile biterse ve sonuna ünlü ile başlayan bir ek gelirse iki ünlü arasına (y,s,ş,n) ünsüzleri gelir.

Örnek :

Elma ……….. ı > elma(y)ı
Maya………... ı > maya(y)ı
İki……………. Er > iki(ş)er
Kalemi……… i > kalemi(n)i

5. Ulama

Ünsüz ile biten sözcükten sonra ünlü ile biten bir kelime başladığı zaman iki kelime arasında sadece okunuşta oluşacak bir birleşme ile okunur.

Örnek :

Bir ay önce gelen adamın adı neydi?

Bir_ay_önce gelen_adamın_adı neydi?
ÜNSÜZ SESLER VE ÖZELLİKLERİ

SERT ÜNSÜZ
YUMUŞAK ÜNSÜZ



SÜREKLİ ÜNSÜZLER
F,S,Ş,H
G,J,L,M,N,R,V,Y,Z



SÜREKSİZ ÜNSÜZLER
P,Ç,T,K
B,C,D,G